Ang Tindera sa Saging Nilung-ag

ANG TINDERA SA SAGING NILUNG-AG

sinuwat ni:
Mary Annchit O. Maglahus


To all those who waited: this is the story i just finished last April 2 of this year. But due to financial and physical problems(apil na ana ang akong katapulan) the publishing was delayed. this is the first story i wrote in the vernacular language. and indeed, ma'am Suerte was right. writing on our own language makes a great story. i'm not saying this is one real nice story. i just want to let you guys feel how free it is to be writing on our own language. i mean, we've been into some foreign language for so long that we've almost believed that it is our own, and that our own is foreign. i admit. i had a hard time making this story because of less cebuano-visayan vocabulary. i needed to ask my parents for some words. but, eventually, i made it, and i learned a lot. and this story actually made me realize that one beautiful language exists...it's ours.

enjoy reading guyz!



ANG TINDERA SA SAGING NILUNG-AG

sinuwat ni:
Mary Annchit O. Maglahus


Mama +_+: Ate o.
Aning ^_^: Unsa man ni?
+_+: Banana cake.
^_^: Tag-singko gihapon?
+_+: Singko. Sais man 'ta gani kay dagko. Gisagulan man na'g gatas, te.
^^: Ngee, ma... Di 'nya ni mahalin. Ingon baya to akong mga klasmeyt, dollar kuno kaayo ko. Reklamador kaayo... Mamalit ra sad baya ang mga bitokon...


****

Kung sayo sa buntag ang mosugat sa mga kabatan-unan, panamilit sa katigulangan; sa mga adunahan, painit; sa mga nagtukaw, kwaknit; sa mga manilhig, sitsit (kana kung daga, ^_^); ug sa mga palahubog nga tambay, tubig init;

nako - ingon ani.

Kanhing mga linyaha gayud. Kung dili man gani, lahi sab. Pero sama ra gud gihapon. Gi-paraphrase ra. Nausab man ang matag litok, matag letra o pulong, mao ra gihapon ang kaunuran - pareho rag gihisgutan.

Ang Banana Cake.

****

Sa akong nahinumdoman, Grade 3 ko nga nagsugod ug andar akong pagka-negosyante. Didto ko unang nakamatngon nga dili lang diay mga dagkong taw ang makakwarta --- hasta sad diay ang mga gagmay.

Pero para nako atong panahona, wa pa’y uso ang mamaligya’g pagkaon. Kay ang akong huna-huna, unsaon man tawn nang pagkaon sa mga taw uy? Usang lamoy, wa na! Tagaktak nang usa ka dako. Murag wa ray nakita sa imong piso. Sama ra’g imong gihatag. Akong mga klasmeyt? Mga adunahan man to sila. Nay daghang kaon sa ila uy! Naa man gani ko atoy klasmeyt na ipanghatag ra ang apple. Papilion ra gani ko niya sa Cup Keyk ug sa Fuji Apple. Pero, syempre, apple jud pud ako. Kay mas mahal gud sa Cup Keyk.

Pero usahay sad, di ko mamili. Kay lagi, ang pagkaon, matod pa sa akong mama, ig human ug kaon, ikalibang ra gihapon. So, what’s the point? Mao nga akong buhaton? Mo-ingon nalang ko ay:

+_+: Gai nalang ko’g singko bi!

Kana! Puno-puno pas pamilite. And besides, daghan man pud ug mansanas sa amo. Gagmay lang. Mansanitas kung tawagon. Lihiro gani kaayo ko mokatkat sa punu-an ana! Lupig pa gud nako si Tarsan. Samot pa si Spiderman! Salig lang to siya naa sya’y laway-laway! Pero kung wa beh? Labaw pas uyamot.

Pero lagi. Kung nahibulong mo kung unsa’y unod sa akong negosyo, aw, simple ra. Simple pero way sama. Sa pangidaron nako kaniadto? Bolpen ra ug lapis and akong puhunan. Pakapin na lang ang talento.

Pagmugna.

Pagguhit.

Drawing.

Mao kani ang akong negosyo.


****

. . .

. . . .

. . . . .

Saba kaayo sa amo karon.

. . . . .

Corny kaayo ang joke sa akong Papa.

. . . . . . . .

Akong Mama sig panag-an sa mga kanta sa Questune sa Wowowie.

. . . . .

Saba kaayo sa Willie oi!

. . . . . . . .

> Taga-saan po tayo?

> Anong talent po natin nanay?

> Sasayaw ako Willie! Waaah! Waaah! Mga anak ko! Hoy kayo dyan sa may, ano, sa may –Waaah!– diyan sa Kison Siti (Quezon City) –Waaah!–

> Oi mga kapitbahay ko! Andito na ako sa Wawawe! (Wowowie) Aaahh!

> Ang gwapo pala ni Willie!

> Waaah!!! Porty –six is da bes! ( Forty- six ix the best!)

> Paapeh! Pa-kes naman!
(Poppie! Pa-kiss naman!)

. . . . .

. . . . . . . . .

> May isang libo ka Nanay!!!

. . . . . .

. . . . . . . . .


Toink?! ~!@#$%^&*()_+|~!@#$%^&*()_+|


Kuyawa. Lahi sad ni iya da. Kuyaw sad kaayo sya’g trip noh?

Si nanay… Iyang negosyo… Unique…


Mabaligya na diay ang ulo-ulo karon noh?
–Hahahahah!–

Sikat na sad diay nang mga uto-uto noh?
–Hahahahah!–


****

Lain-lain na gyud ang style karon sa pagpangnegosyo. Kaniadto, abi nakog ako ra’y mamaligya ug mga ginuhit. Mga ginuhit ni Sailormoon, ni Gokou, ni Sherlyn (Ghost Fighter), ni Ranma, ni Akane, ni St. Tail sa Sweet Tales of St. Tail, ni Anna, Karen, ug Ninaly (akong minugna nga hastang ngil-ara.)

Abi nako’g ako ra. Pero sa nagka-alam ko, nabal-an nako nga nakauna na diay sila:

Vincent Van Gogh – Starry Night

Si Michaelangelo Buonarroti – Ang kisame sa Sistine Chapel

Si Leonardo Da Vinci – Da Vinci’s Code

x x x EEENGKKK!!! x x x

Ya, I know! Dan Brown.

Leonardo Da Vinci – Ang misteryosong pahiyum ni Mona Lisa

Si Juan Luna – Spolarium

Sila ang nakauna. Dili ang akong tag-baynchingko-on nga ginuhit sa papel nga nilaksi sa notebook.

Dili.

Dili. . .

Dili ko palabot.

Pero di nalang ko makiglalis. At least, wa ko naghangad-hangad ug 48 years sa kisame; o napraning ug naghikog; o na-aan ug bayot (kay babaye man ko… ^_^); o nasakop sa mga mistiso nga itom ug ***toot*** – buhok.

At least, kadto ra akong concern.

Pagmugna. Pagguhit. Drawing.

Pagpaningil.


****

Grade 3 ko makapalit pa ko ug tinakos nga mani nga tag-singkwentas tabos ra. Ang mani gisud ug murag gamay itoy nga paperbag nga brown nga gitunga paagi sa paggisi. Ang katunga niini nga nay sawuran maoy sudlan sa mani. Puno kaayo, ug mag-awas pa gani ang mga mani usahay. Unya sawron ra dayun sa among migo nga si Suki^ sa iyang kutsaritang pang-takos nga patol ang gunitanan.

Aning ^_^: Ki^, nganong putol man na imung kutsara?

Suki^ *_*: Kutsarita uy!

^_^: Kutsara lagi! Gamay lang.

*_*: Aw o no?

^_^: Umm… < tando nako.
Unya ngano lagi putol na?

*_*: Aron masud akong kamot ig-takos.

^_^: Masud sa? Papel?

*_*: Dili uy! Sa sudlanan ug mani. Diri sa kaning glass ba.

^_^: Glass? Kani? (Dayong tudlo nako sa glass nga gibahin ug katulo nga maoy gisudlan sa mani.)

*_*: O, unsa pa man diay?

^_^: Aw… Mao diay.

*_*: Umm… < tando ni Suki^.

Gisawud ni Suki^ sa kutsarita ang mga ning-awas mga mani sa akong gi-order nga tinakos.

-------------------------
after 2 seconds
-------------------------

^_^: Ki^, akoa nalang nang mga awas bi!

*_*: Unsa?

^_^: Ngee… Ang-ang ka! Imu na gud nang gitakos. Akoa na jud na!

*_*: Yati nimong bata-a ka! Storya-storya-an ra diay ko nimo ha! Wise sad kaayo ka da! Mura raba’g pila ni imong gipalit, singkwentas tabos ra!



Mipahiyom ang kingkay…


-------------------------
after 2 seconds
-------------------------


^_^: ‘Lamat!


****

Kung kinsa man gani ang midaog atong among lalis o kung natagaan ba gyud kaha ko sa akong gipangayo nga mani, kamo nala’y pagsabot.

Pero ngano diay? Ngano kaha? Nganong naghisgot man ko ato?

Kay, ambot.

Daghang posibleng rason.

Daghan ang posibleng hinungdan.

Mahimong tungod sa putol nga kutsarita. O dili, tungod sa mani, o sa sudlanan niini. O dili ba tungod kay ganahan lang ko mahinumdom kang Suki^ nga sa gabii nagskwela ug sa buntag mamaligya’g mani.


Pwede sad.


Pero nahinumdom lang gyud ko.


****

Kaganiha mipalit ko ug balig tres nga mani sa may atanganan ug sakyanan sa Hi-way Mandaue. Sa akong na obserbahan, puno jud kaayo ang sudlanan. Ug sama niadto kang Suki, diha say mga awas-awas. Nalipay ko. Kalipay nga sama sa usa ka bata nga nag-atang sa iyang paboritong sorbetes.

Akoa dayung gihaplak sa tud-tud nga lamisa ni Manoy ang tulo kapiso diin ang usa niadto, gilalisan pa namo sa kundoktor usa pa nako nakuha.

Dali-dali kong gidawat ang mani sa dihang gitonol na. Apan sama sa usa ka kawatan nga gitagaan sa pulis ug napulo ka-bulawan, nakuratan ko sa akong nakit-an. Kay sa dihang akong gitaktak ang lubot sa gisudlan sa akong mani, mi-ulbo ang akong kaspa. Ug dinunganan sa tukar nga, “Itaktak mo – tak! Itaktak mo – tak!” nga nagtuyok-tuyok sa akong alimpatakan, mibati ko ug kahiubos ug kadismaya sa akong nakit-an.

Ang akong mani katunga ra sa sudlanan.

Ang akong tres katunga ra sa sudlanan.

Ang akong tres sama ra kadaghana sa singkwents tabos.

Gusto kong mangluod. Ming-ibi ang akong kalag sa dihang gitutukan ko ang akong mani. Gusto nakong bawi-on ang mga mani nga minaog ug balik sa taksanan ni Manoy. Gusto kong mosumbong kang Suki ug ipakita niya ang akong nakit-an. Gusto nakong sermonan si Manoy ug i-explain niya ang balaod mahitungod sa Consumer’s Rights nga iyang gilapasan. (Naa ba?) Gusto kong motyabaw! Apan mas gigusto ko nalang ang pag kaon sa mani. Kay gawas sa naglaway na ko, kabalo ko nga wa ko’y dag-anan ug kabalo kong aduna siya’y hinungdan.


****


Aning ^_^: Ma, unsay binisaya sa banana cake?

Mama +_+: Banana Cake.

^_^: Bisaya ba!

+_+: Banana cake lagi!

^_^: Inenglis man na!

+_+: Hala transleyta!

^_^: Saging nilung-ag.



****

Para nako, ang banana cake usa ka klase sa saging nilung-ag. Moderno nga klase. Saging nilung-ag kini nga milungtad na sa dugayng panahon ug mi-evolve sa matag labay sa usa ka henerasyon. Usa ka putahe nga napasa-pasa na sa mga kamot sa pipila ka eksperto sa pagluto. Gikan sa kamot sa mga Nitibo, ngadto sa mga Intsik. Gisagulan sa mga Kastila, ug gitimplahan sa mga Hapon. Miabot sa kusina sa mga Amerikano, gilung-ag sa ilang pugon, ug didto nabanhaw.

Ang Banana Cake. Hinimo sa saging bungan nga gipisat-pisat, gisagulag harina, gibuk-an ug itlog, giyab-an ug tubig ug gisabligan ug gatas. Kini, uban pa sa ubang mga lamas sama sa asukar, pampatubo ug uban pa, mao’y nagpabuhi karon sa banana cake. Apan sa pagkahimugso niining maong putahe, nahimugso usab ang nagkandaiyang istorya.

Kay sigon sa pagkabanhaw sa banana cake, nabanhaw usab ang Banana Girl. Apan dili kani para sa habhab ug dili sab sama sa banana cake ang kaagi niini.



****


Usa ka-istudyante si Banana Girl (ug dili makaon sama sa Chikito o Super Crunch) sa usa ka-iladong unibersidad sa Sugbo. Ang UP – University of the Probinsyanos, in other words, unibersidad sa mga taga-bukid.

P. S. Dili kini ang inyong nailhan nga UP, as in, University of the Philippines. Mao nga ay sa ko ninyo han-ig atngan ko ninyos gate, ok? Angga lamang kini sa giskwelahan ni Banana Girl. Angga nga gimugna sa mga bugal-bugalon, sa mga way lingaw, sa mga wa kauyon, sa mga walay choice, ug sa mga istudyanteng hantod karon, nalisang gihapon ug nganong giskwelahan nila ang kursong wa sa ilang bokabularyo. Kay pong pas’ kadaghanan, wa nay laing kadaganan, mao nga ang kasagaran sa mga probinsyano, ari na lamang.
Pero dili ra sab kini purely yaga-yaga lang. Namugna ra sab ni nila agig obserbasyon. Kay ang maong iskwelahan sad gayud ang may pinakadakong numero sa mga istudyanteng gikan pas lagyong probinsya (usa na siya ani.) Ug kini tungod kay ang edukasyon diri, gawas sa barato na,ug sila'y pasulti-on, de kalidad pa.


Nagtubo sa simple lamang nga kinabuhi si Banana Girl. Ug alang kaniya, iyang kinabuhi karon sa kolehiyo,nagtuyok sa tulo lamang ka-lugar: ang panimalay, ang iskwelahan, ang simbahan. Diin sa tagsa-tagsa nagpuyo ug nagpalambo ang mga bulak nga maoy nagmolda sa mga humot nga pahiyum nga nakapatik sa iyang bugal-bugalong panagway ug nakulit usab sa iyang lumong kasing-kasing.

Ang Pamilya.

Ang Pangandoy.

Ang Pagtuo.

Apan inubanan sa sakripisyo ang matag lakang ni Banana Girl sa paghatod ug abuno sa iyang mga inspirasyon, hilabi na sa iyang pangandoy.


****

Bugtong pangandoy ni Banana Girl ang makagraduate sa kolehiyo with flying colors. Ingon usab iyang mga higala, ug hilabihan, iyang pamilya. Apan likod sa ilang mga nabal-an, may hinigugma si Banana Girl nga buot pud niyang makab-ot gawas sa paggraduar lamang – ang pagsuwat ug pagmugna ug awit.

Primo #_#: Kab-ot ra nimong lubi, bai. La-um lang malabnot ra lagi na nimo.

BG ^_^: Noh?

#_#: Lagi! Hayag gud kayo ka’g aping. Aw! Kaugmaon diay. Hehe!

^_^: Saba dira uy! Kiat lang bitok ay!

#_#: Bitok? Hahaha! Kuyaw!

^_^: Amaw!

#_#: Hehe. Bitaw bai. Bisag kinsa’y imong pangutan-on, mao gyuy ilang makita nimo.

^_^: Diha? Tuo.

#_#: Nah! Suma gud! Pila na ka-kanta imong nabuhat? Sa imong namugna, duha na ka-album ma-release ana uy! Naka-theme song na gud ka sa Youth sa Archdiocese. Nanominated pa gyud ka sa Inspirational Alternative! Kadtong imong kanta nga… Unsa gani title ato?

^_^: Grief of the Messenger?

#_#: O! Tsk! Ngilngig sad kayo to bai. Natandog jud ko ato.

^_^: Aw! Mada pa diay?

#_#: Ah! Tamaya kana uy! Mura man sad tag way heart… Matandog sad uy!

^_^: Hehe. Joker!

#_#: Kontrang Batman?

^_^: Skyflakes!

#_#: Haha! Bingo!

^_^: Skyflakes uy, kay tab-ang!

#_#: Hahaha! Magbuot mas hinam-is! Bitaw bai. If I know,
ika’y makadaug ato.

^_^: Pfuh! Shudi uy!

#_#: Nah! Bang-an? Artista na gyuy padulngan ani.

^_^: Hay, mao ba? Ginoo lang atong pa-igoon ana bai.

#_#: Ayay! Kuyaw! Ayg tupad beh! Kilatan man sad ta anang imong kalake.

^_^: Ikaw ra uy!

#_#: Haha! Ana jud!

Tinuod. Kung lain ang pasulti-on, eksperto gyud si Banana Girl ug dili layo sa tinuod nga maabot niya ang among pangandoy. Apan samtang nabati pa niya ang kalisod, hilabi na sa pagskwela, ang maong pangandoy nagpabilin unang damgo nga mabuhi lamang ig sawop sa adlaw, ug kinsa ang buwan lamang ang nakahibaw.


****

Frutita ~_~: Unsa’y ato diha bai?

BG ^_^: Ha?

~_~: Food ba, mommy. Wala?

^_^: Aw. Naa uy! Madag wa? Di pa lang nuon ko kaulis amo.

~_~: Explain kaayo’s mommy oi! Hahhah! Unsay imong dala mommy?

^_^: Banana cake.


****

Sa panahon sa tumang kalisud, to the point nga wa nay makuot bisag baynchinge si Bananna Girl sa iyang bulsa, ang banana cake maoy iyang pirmeng kauban.

Ang banana cake maoy mahimong Salbador El Mundo sa pamilya ni Banana Girl, ug niya mismo, sa panahon nga kapsan na gyud sila sa kwarta. Kay gawas sa tambal kini sa kagutom, makakwarta sab sila ani agis pagpamaligya.

–Sa klasrum–

BG ^_^: ( balak- balak effect ) Gigutom ba kamo? Kaon ba ang inyong gipangita? Pwes! Kini mao ang inyong solusyon! Usang sampit nyo lang, pagkaon na!

Taloy ♦_♦: Banana Girl!!!

Frutita ~_~: Yeah! You got it, mommy! Wooh!

Mayor >>> Hoy! Gipang-danggas ai! Taloy, Frutita, ug Banana Girl! Shudi abas beh! Alingugnog kaayong introduction uy!

♦_♦: Uuzzz… Changoy…

~_~: Changita Mamita! Kalma lang gud mayor! Nitabang ra man mi!

>>> Saba!

^_^: Sensya ra gud Chang! Kabaw na ka. Panginabuhi sa uyamot.

>>> Amardz uy! Paghiwa sag sibuyas dai! Papalita ta beh! Pila na?

^_^: Singko.

>>> Singko? Over pricing tawn. Tres ra man nis amo!

^_^: O, lakaw! Adtos inyo palit. Unya pamiliti sag baynte ha? Adios!

>>> Atot oi!

****

Agig kalingawan nalang pud ni Banana Girl ang pagpamaligya. Uban sa iyang mga klasmeyt nga makiglambigit pud sa iyang pagpaningkamot, masadyaong makig-ariglo sa Banana Girl arong mahalin ang maong dala.

Apan likod sa malipayong panagway, nagpahipi ang mga higanteng emosyon sa kasingkasing ning atong bida. Mga emosyon nga sama sa mikrobyo nga hinay-hinay nga nagpadugta sa iyang mga tinaguang kusog ug igong paglaum.

Kahadlok.

Kabalaka.

Way kasiguruan.

Gawas sa baynte pesos nga igong muhatod niya sa iskwelahan, ang banana cake nalang ang magpabiling alas arong makalahutay sa tibuok adlawng pag-iskwela. Matag hiwa, matag piraso, importante. Matag oras, matag minuto, importante. Ang mga oras, minuto, ug sigundo nga nalukop gikan sa alas siyete, ngadtos alas dose, kinahanglang apson. Kinahanglang makahalin. Kalipay ang hatod sa matag singko pisos nga maoy baylo sa kahago. Kay diri maggikan ang lamiang utan bisaya sa paniudto, ug ang baynte pesos nga maoy mohatod kaniya pauli sa hinigugmang Lapu-Lapu.

.....Mga baylo sa kahago nga mahimong mapakyas kung makasukad na ang oras ug di na maapas....


Way sukod nga kabalaka ang kaluha sa matag tando, nga inubanan sa mapahupayong pahiyum, nga maoy tubag sa mga gustong makakaon apan wala pay ikabayad --- in short, sa mga mangutang.

Lisud.

Tuod…

Lisud man, apan maagi ra’g pag-ampo ang tanan.


“Ang Ginoo nay mag-igo…”


….ang kanunayng hunghong ni Banana Girl sa iyang kaugalingon. Mga pulong nga nagsilbing bakuna sa nagkaluyang kalag, ug inubanan sa adlaw-adlawng pagdagkot ug tag mamisong kandila sa may dalan sa Jones.


“Dili sayon ang paglatas sa sapa nga maka-anod ug usa ka-dakong elepante. Apan kung suod nga Higala mo ang Nagbuhat niini, sama kahayahay ang imong paglatas sa usa ka prinsesang gi-agak ug prinsipe.”

Kini ang mga tam-is nga pulong nga hinapinan sa mapahupayong mga pikpik sa abaga gikan sa hinigugmang amahan nga nagsilbing bawn ni Banana Girl sa matag tukad sa panimalay.

****

Diri nagpamalig-on ang pagtuo ni Banana Girl. Ug diri sab nahimugso ang ngilngig nga relasyon niya sa saging nilung-ag. Ang tambalang Banana Cake ug Banana Girl. Usa ka relasyon nga way sama ug dili makita sa telenobela. Ang relasyon nga dili layo sa kang Vincent Van Gogh ug sa iyang ginuhit; sa kang Suki^ ug Manoy sa ilang mani; ug kang Nanay sa iyang ulo-ulo ni Willie.

….Usa ka relasyon nga adlaw-adlaw natong hikaplagan, apan wala masabti ug gipakupsan lamang sa bili….


****


Apan dili kani tinuod si Banana Girl. Usa lamang siya ka-karakter. Sama lamang siya nilang Rameni, ang batang bronse, o kang Engkantadang Aninipot – mga nilalang nga mabuhi lamang sa papel.

Si Banana Girl usa lamang ka-alyas.

Alyas nga minugna ni Taloy.

Alyas nga minugna…

Alyas nga…

Alyas…

Nako.

****

^_^: Ma… bless…

+_+: Mmm… kaon na… nay utan didto.

^_^: Nikaon na mo?

+_+: O… Magda ka ugma, te?

^_^: Banana cake?

+_+: O…

^_^: Sige!

****wakas****